Ο αεραγωγός (ανώτερο αναπνευστικό σύστημα - URT) αποτελεί μέρος του αναπνευστικού συστήματος και σχηματίζει ένα μονοπάτι μεταξύ του αέρα που αναπνέουμε μέσα από την ατμόσφαιρα, με την τραχεία και τους πνεύμονες (κατώτερου αναπνευστικού συστήματος).

Η ανώτερη αναπνευστική οδός ξεκινά από τα ρουθούνια και το στόμα συνεχίζοντας ως το λαιμό και τον λάρυγγα. Η μύτη είναι ένα όργανο πολύ μεγαλύτερο από ό, τι φαίνεται με την πρώτη ματιά και έχει περίπου 4 φορές το βάθος του ορατού τμήματος στη μέση του προσώπου. Εκτείνεται πίσω από τα ρουθούνια περίπου 10 cm στο επάνω τμήμα του λαιμού, όπου συνδέεται με τις Ευσταχιανές σάλπιγγες ερχόμενη προς τα εμπρός από τα δύο μεσαία αυτιά. Εκτός από την αναπνοή και την όσφρηση, η μύτη θερμαίνει, υγραίνει και καθαρίζει τον εισπνεόμενο αέρα. Δύο βαλβίδες ακριβώς πίσω από τα ρουθούνια ρυθμίζουν την ταχύτητα της ροής του αέρα.

Η μύτη είναι χωρισμένη σε 2 μέρη (κοιλότητες), με μέση γραμμή το διάφραγμα, το οποίο αποτελείται από χόνδρο και λεπτό οστό και καλύπτεται από μαλακό ιστό (βλεννογόνο), που περιέχει πολλά αιμοφόρα αγγεία. Τρεις έλικες από οστό οι οποίες καλύπτονται με παχύ μαλακό ιστό και είναι πλούσιες σε αιμοφόρα αγγεία (κατώτερη, μέση και ανώτερη ρινική κόγχη) συνδέονται στο εξωτερικό τοίχωμα της ρινικής κοιλότητας.

Υπάρχουν τέσσερεις θύλακες αέρα (ιγμόρεια) τα οποία συνδέονται απευθείας με τη ρινική κοιλότητα μέσω μικρών ανοιγμάτων (στόμια). Το ιγμόρειο της άνω γνάθου (maxillary)  είναι πίσω από το μάγουλο, κάτω από την οφθαλμική κόγχη. Τα ηθμοειδή ιγμόρεια είναι μια ομάδα αεροφόρων κοιλοτήτων πίσω από την ρινική γέφυρα ανάμεσα στο πλαϊνό τοίχωμα της μύτης και του ματιού. Τα μετωπιαία ιγμόρεια είναι πίσω από το μέτωπο και τα σφηνοειδή ιγμόρεια στο πολύ πίσω μέρος της μύτης στη μέση γραμμή.

Τα μετωπιαία, ηθμοειδή και και της άνω γνάθου (maxillary) ιγμόρεια επικοινωνούν με το πλευρικό τοίχωμα της ρινικής κοιλότητας. Αυτή είναι μια σημαντική περιοχή, μιας και οποιαδήποτε σκλήρυνση- πάχυνση των μαλακών ιστών μπορεί να μπλοκάρει τις διόδους απορροής με αποτέλεσμα υποτροπιάζουσες λοιμώξεις (ιγμορίτιδα).
Πιστεύεται ότι ο κύριος σκοπός των ιγμορείων κόλπων είναι να καταστήσει το κρανίο ελαφρύτερο και να βελτιώσει την αντήχηση της φωνής.

Τα κύτταρα κάτω από το βλεννογόνο της μύτης και τα ιγμόρεια παράγουν υγρές (ορώδεις) και κολλώδεις (βλέννα) εκκρίσεις που σχηματίζουν μια επιφάνεια σαν υγρή κουβέρτα. Τα εισπνεόμενα σωματίδια, βακτήρια και ιούς κολλήσει στη βλέννα, ενώ άλλα κύτταρα όπως τα μακροφάγα τα καταστρέφουν. Τα επιθηλιακά κύτταρα έχουν μικρές τρίχες (κροσσοί), η οποία κινούνται προς τα πίσω και προς τα εμπρός περίπου 10 φορές το δευτερόλεπτο μετακινώντας τις εκκρίσεις της ρινός και των κόλπων προς το πίσω μέρος της μύτης, όπως μια μεταφορική ταινία, και τελικά στο λαιμό όπου καταπίνονται.

Κατά μέσο όρο, οι άνθρωποι παράγουν και καταπίνουν περίπου 1,5 λίτρα ρινικές και κολπικές εκκρίσεις καθημερινά. Η δυσλειτουργία των τριχιδίων ή η αύξηση της σύνθεσης βλέννας η οποία κάνει τις εκκρίσεις παχύρρευστες και κολλώδεις μπορεί να επηρεάσει την μεταφορά υγρών και να αυξήσει την ευπάθεια σε ιγμορίτιδα.

Τα αιμοφόρα αγγεία της μύτης και των παραρρινίων κόλπων ελέγχονται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Η διέγερση των νεύρων του συμπαθητικού προκαλεί συστολή των αιμοφόρων αγγείων και συρρίκνωση των ιστών. Παρασυμπαθητική διέγερση προκαλεί διαστολή των αιμοφόρων αγγείων με πρήξιμο των ιστών (συμφόρηση) και υδατώδη ρινική καταρροή.

Το αίμα από τη μύτη και τα ιγμόρεια αποχετεύεται προς τα πίσω στην κύρια φλέβα των κόλπων στη βάση του εγκεφάλου (σηραγγώδους κόλπου). Αυτό έχει σαν συνέπεια οι λοιμώξεις εδώ να είναι δυνητικά πολύ σοβαρές μιας και οι μολύνσεις μπορούν να μεταδοθούν απευθείας μέσω της κυκλοφορίας του αίματος και να επηρεάσουν τις χαμηλότερες δομές του εγκεφάλου.

Η αίσθηση της όσφρησης εξυπηρετείται από τις απολήξεις των οσφρητικών νευρικών ινών στο πάνω μέρος της ρινικής κοιλότητας. Μικροσκοπικά νευρικά ινίδια διέρχονται από λεπτές τρύπες στο κόκκαλο στην κορυφή της μύτης στη μπροστινή κοιλότητα του εγκεφάλου. Εδώ συνδυάζονται για να σχηματίσουν τα οσφρητικά νεύρα τα οποία συνδέονται πίσω στο κέντρο όσφρησης του εγκεφάλου.

Η κληρονομικότητα παίζει ρόλο, όχι όμως αποκλειστικό. Η αλλεργική ρινίτιδα οφείλεται στην ευαισθησία του οργανισμού και κατά συνέπεια στην υπερβολική αντίδρασή του σε ουσίες οι οποίες κανονικά είναι αβλαβείς και οι οποίες καλούνται αεροαλλεργιογόνα.

Τα συνηθέστερα αίτια της αλλεργικής ρινίτιδας είναι:

• οι γύρεις
• τα ακάρεα της οικιακής σκόνης,
• τα επιθήλια των ζώων,
• οι μύκητες.

Η διάγνωση της αλλεργικής ρινίτιδας θα πρέπει να είναι έγκαιρη διότι το 30% αυτών των ασθενών θα εμφανίσουν άσθμα ή η ίδια η ρινίτιδα θα εξελιχθεί σε πιο επίμονη τόσο σε ένταση όσο και σε διάρκεια.

Η θεραπεία βασίζεται στα εξής:
* Αποφυγή αλλεργιογόνων
* Φαρμακευτική θεραπεία
   αντισταμινικά spray κορτιζόνης
   αποσυμφορητικά
* Ανοσοθεραπεία

Οι κεφαλαλγίες τάσεως ή αλλιώς οι πονοκέφαλοι είναι μία γνωστή αίσθηση στους περισσότερους ανθρώπους. Οι κεφαλαλγίες χαρακτηρίζονται από ένα μέτριο ή και έντονο πόνο στο κεφαλι που έχει συνήθως την αίσθηση σφιξίματος και μπορεί να συνοδεύεται και από ευαισθησία στο άγγιγμα.

Οι κεφαλαλγίες είναι μία ψυχοσωματική διαταραχή η οποία προκαλείται από την έντονη σύσπαση των μυών του αυχένα και της κεφαλής σε συνδυασμό με το ψυχικό στρες και γι' αυτό το λόγο εμφανίζονται μετά από ψυχοπιεστικές καταστάσεις όπως μία κουραστική εργάσιμη μέρα. Συνήθως ο πονοκέφαλος γίνεται αντιληπτός όταν πλέον το άτομο χαλαρώνει και εστιάζει στις σωματικές του αισθήσεις. Συχνά ο πονοκέφαλος συνδέεται μέ ψυχολογικά προβλήματα όπως η κατάθλιψη, το άγχος, και το σύνδρομο χρόνιου πόνου ή έχει έναρξη μετά από κάποιο τραυματισμό της κεφαλής ή του αυχένα (μετατραυματικός πονοκέφαλος).

Αν οι κεφαλαλγίες εμμένουν για περισσότερες από τις μισές μέρες κάθε μήνα, τότε αναφερόμαστε σε χρόνιες κεφαλαλγίες οι οποίες απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση γιατί μπορούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή του ατόμου, σε διαπροσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο.
Εφόσον λοιπόν, αποκλειστούν οι οργανικοί παράγοντες που μπορεί να πυροδοτούν το πρόβλημα, το άτομο είναι καλό να απευθυνθεί σε κάποιο ειδικό ψυχικής υγείας ώστε να εντοπίσει τους ψυχολογικούς μηχανισμούς που πυροδοτούν και συντηρούν το πρόβλημα.

Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι από τις πλέον αποτελεσματικές θεραπείες στην περίπτωση των κεφαλαλγιών καθώς μπορεί να εντοπίσει τα ερεθίσματα που πυροδοτούν τις κεφαλαλγίες και να βοηθήσει το άτομο να διαχειρίζεται τις εντάσεις με εναλλακτικούς τρόπους όπως και να εκπαιδευτεί σε τεχνικές χαλάρωσης ώστε να προλαμβάνει την εκδήλωση των κεφαλαλγιών.

Νεότερες κατατάξεις αναφέρονται στις παθήσεις αυτές ως ρινο-ιγμορίτιδες καθώς συνυπολογίζουν ότι οι φλεγμονές των ιγμορείων δεν μπορούν να συμβούν χωρίς άλλες φλεγμονές της ρινικής κοιλότητας (ρινίτιδες). Οι τελευταίες συχνά οφείλονται σε αερομεταφερόμενους παράγοντες αλλεργίας και είναι κοινές την άνοιξη.

Παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης ιγμορίτιδας:
* στραβό ρινικό διάφραγμα
* υπερτροφικές ρινικές κόγχες
* ρινικοί πολύποδες
* λοιμώξεις ανώτερου αναπνευστικού συστήματος
* ηλικία
* κάπνισμα
* οδοντικές λοιμώξεις
* αλλεργική ρινίτιδα
* κυστική ίνωση
* θαλάσσια σπορ/καταδύσεις
* αεροπορικά ταξίδια

Τα συνηθέστερα συμπτώματα της ιγμορίτιδας μπορεί να είναι κεφαλαλγία, αίσθημα τάσης προσώπου, ρινική συμφόρηση, πυώδης ρινόρροια, βήχας, κακοδιαθεσία, δεκατική πυρετική κίνηση, οδονταλγία, οπισθορινικές εκκρίσεις, καταβολή, κακοδιαθεσία, κακοσμία στόματος κ.α.

Οι πιθανές επιπλοκές μιας παραμελημένης ιγμορίτιδας μπορούν να είναι βλενογοννοκήλη, οστεομυελίτιδα οστών του κρανίου, μηνιγγίτιδα, θρόμβωση του σηραγγώδους κόλπου, εγκεφαλικό απόστημα, επέκταση της φλεγμονής στον οφθαλμικό κόγχο με συνέπεια διπλωπία ή και τύφλωση κ.α

Θεραπεία
Η θεραπεια βασίζεται στον τύπο και την αιτιολογία προκλησής της.
Συνίσταται ο καθαρισμός της μύτης με ισότονα διαλύματα, η χρήση ρινικών spray, και η φαρμακευτική αγωγή με αναλγητικά και αντιβιοτικά.
Αν δεν έχει αποτέλεσμα η συντηρητική θεραπεία συνίσταται ο χειρουργικός καθαρισμός των παραρίνιων κόλπων.

Η όσφρηση μπορεί να πληροφορήσει για τη χημική σύσταση του περιβάλλοντος. Η ταυτοποίηση των ουσιών γίνεται από ειδικούς αισθητήρες που είναι νευρικές απολήξεις. Κατά την αναπνοή ή γενικά τη ροή αέρα σωματίδια από την ουσία αιχμαλωτίζονται από τους νευρικούς αισθητήρες και αυτοί ταυτοποιούν το σχήμα και το μέγεθος του σωματιδίου στέλνοντας την πληροφορία στον εγκέφαλο. Κάθε αισθητήρας μπορεί να ταυτοποιήσει έως και εκατό διαφορετικά σωματίδια. Γενικά, όσο μεγαλύτερη είναι η επιφάνεια με τους αισθητήρες, τόσο πιο ευαίσθητη είναι η όσφρηση.

Η όσφρηση επιτρέπει την ανίχνευση επικίνδυνων καταστάσεων. Η οσμή καπνού ή καμένου, μας προειδοποιεί ότι κάτι καίγεται. Η οσμή χαλασμένου φαγητού, μας αποτρέπει να φάμε κάτι που είναι επικίνδυνο για την υγεία μας.

Συνήθως αναπτύσσονται και στις δύο ρινικές θαλάμες. Οι πολύποδες στη μία ρινική θαλάμη δεν είναι πολύ συνηθισμένοι και θα πρέπει να ελέγχονται ως πιθανή καλοήθης ή κακοήθης μάζα ή σαν αποτέλεσμα παρουσίας ξένου σώματος.

• Συμφόρηση,
• Αγευσία,
• Ρινική καταρροή η οποία μπορεί να είναι μόνιμη και ο ασθενής αισθάνεται σαν να είναι συνέχεια κρυωμένος.
• Εμμένουσα ρινική συμφόρηση, σε ορισμένες περιπτώσεις η αναπνοή από τη μύτη μπορεί να είναι αδύνατη. Έτσι προκαλούνται και διαταραχές του ύπνου.
• Οπισθορρινική έκκριση με αίσθημα ότι υπάρχει διαρκής ροή βλέννας από το οπίσθιο μέρος της μύτης και προς τα κάτω.
• Αλλαγή στη χροιά της φωνής.
• Ανοσμία ή κακή όσφρηση.
• Κακή γεύση.
• Κεφαλαλγία.
• Άλγος στην περιοχή του προσώπου.
• Ροχαλητό κακή απόπνοια..
• Φαγούρα γύρω από τα μάτια.
• Αποφρακτική υπνική άπνοια όπου η αναπνοή του ασθενούς διακόπτεται κατά τη διάρκεια του ύπνου.
• Σε προχωρημένο στάδιο οι πολύποδες προβάλουν από τους ρώθωνες.
• Σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις μεταβάλλεται η κατασκευή του προσώπου και δημιουργείταιδιπλωπία (ο πάσχων ενώ προσηλώνει σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο βλέπει δύο είδωλα)

Ο σχηματισμός του είναι αποτέλεσμα της φλεγμονώδους διόγκωσης του βλεννογόνου των ρινικών θαλάμων ή των παραρρίνιων κόλπων. Αναφέρεται ότι η φλεγμονή προκαλεί συσσώρευση υγρού στα κύτταρα του βλεννογόνου των ρινικών θαλάμων και των παραρρίνιων κόλπων. Τελικά τα κύτταρα αυτά φουσκώνουν και κρέμονται λόγω βάρους.

Το πρόβλημα δημιουργείται όταν υπάρχει σκολίωση (στράβωμα) με αποτέλεσμα να μην περνάει ο αέρας και η μύτη να μην αναπνέει καλά. Αυτό μπορεί να υπάρχει από την γέννηση ή να αποκτηθεί μετά από τραυματισμό. Εξαιτίας αυτού του προβλήματος μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στα αυτιά, στον λαιμό, στους πνεύμονες και στο καρδιαγγειακό σύστημα μέσω των απνοιών. Η θεραπεία του προβλήματος περιλαμβάνει χειρουργική επέμβαση με γενική αναισθησία.

Η διάρκειά της είναι 40 περίπου λεπτά και απαιτείται παραμονή στην κλινική για 1 μέρα. Όπου απαιτείται, γίνεται ταυτόχρονα και ρινοπλαστική ή καυτηριασμός των ρινικών κογχών.

Παρόλο που το διάφραγμα παραμένει σταθερό σε όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής, με το πέρασμα της ηλικίας προστίθενται κάποιοι παράγοντες που μπορεί να επιδεινώσουν την κατάσταση, όπως τα παραπάνω κιλά που αποκτούμε με το πέρασμα του χρόνου.

Επίσης, η υπερτροφία των κάτω ρινικών κογχών, φυσιολογικών μορφωμάτων της μύτης, η οποία επέρχεται σταδιακά. Αλλά και η χαλάρωση του δέρματος της μύτης με την αύξηση της ηλικίας μπορεί να επιτείνει τα συμπτώματα.
Τα συμπτώματα μπορεί να επιτείνονται με τα χρόνια, αλλά όταν οφείλονται σε σκολίωση του διαφράγματος δεν παρουσιάζουν διακυμάνσεις.

Η παρουσία υφέσεων και εξάρσεων ανάλογα με τις εποχές, τη θερμοκρασία και την υγρασία του περιβάλλοντος ή την επαφή με αλλεργιογόνες ουσίες υποσημαίνει τη συνύπαρξη με αλλεργική ή αγγειοκινητική ρινίτιδα, που υποδηλώνουν ευαισθησία του βλεννογόνου της μύτης.

Στο παρελθόν η αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης γινόταν με καυτηριασμό, κογχοτομή (χειρουργική αφαίρεση) και ενέσεων στεροειδών. Αυτό είχε σαν συνέπεια την δημιουργία προσωρινού αποτελέσματος, την δύσκολη επούλωση με την δημιουργία κρουστών.

Σήμερα η υπερτροφία των ρινικών κογχών θεραπεύεται με ραδιοσυχνότητες ή laser. Πρόκειται για μεθόδους ανώδυνες και εντελώς αναίμακτες. Οι μέθοδοι αυτοί διατηρούν τις πολύ βασικές λειτουργίες του επιθηλίου της ρινικής κόγχης και μετά την μείωση του μεγέθους της, προκαλώντας τις ελάχιστες θερμικές βλάβες. Η διάρκεια της επέμβασης είναι λίγα λεπτά και ο ασθενής μπορεί να πάει σπίτι του χωρίς να απαιτείται νοσηλεία. Μετεγχειρητικός πόνος δεν υπάρχει